Al maanden voel ik dat deze blog geschreven wil worden. Het is een moeilijk onderwerp, dat momenteel meer en meer belangstelling krijgt: narcisme en narcistisch misbruik. Als ervaringsdeskundige wil ik dit forum aangrijpen om er wat meer over te delen. Ik kom regelmatig slachtoffers van narcistisch misbruik tegen in mijn praktijk, maar ook mensen die het helemaal ontkennen. Tijd om helderheid te verschaffen, in drie delen. In dit deel de basis van het narcisme.
Een Griekse jongen
Allereerst een definitie. Wat is narcisme? De term komt uit een Griekse mythe, Narcissus, voornamelijk overgeleverd in de Latijnse dichten van Ovidius. Narcissus was een knappe jongeman die leefde voor de jacht. Hij had een aantal aanbidsters die hem tevergeefs probeerden te verleiden. Eén daarvan bad tot een wraakgodin en zo kwam het dat Narcissus op een dag bij een kristalheldere vijver aankwam, omgeven met prachtig groen. Hij had dorst en hing voorover om van het water te drinken. Toen hij zijn weerspiegeling zag in het wateroppervlak dacht hij dat het een mooie geest was die in het water leefde en werd hij verliefd op zichzelf. Hij kon zich er niet meer van losmaken, tot hij wegkwijnde en stierf. Toen ik deze mythe voor het eerst hoorde op het gymnasium trok ik de conclusie: dus een Narcist is iemand die verliefd is op zichzelf. Op zich een aardig beginpunt. En op deze conclusie hoor ik nu nog veel variaties.
Gezond narcisme
Echter, in de vroege kindertijd hoort narcisme bij een gezonde ontwikkeling. Kinderen hebben het nodig om weerspiegeld te worden door hun ouders/opvoeders, om een zelfbesef en een grondhouding te ontwikkelen waarin ze weten dat ze het waard zijn om serieus genomen te worden, liefde en aandacht te krijgen. Zodoende beseft het kind dat hij een eigen persoon is, en belangrijk in de wereld. Voor de ontwikkeling van een besef van eigenwaarde is dat cruciaal. Krijg je als kind niet deze behoeftes voldoende vervuld, dan kun je spreken van narcistische deprivatie. De grondhouding van vertrouwen ontbreekt, en er is sprake van een onverzadigbaar verlangen naar bevrediging van behoeftes vanuit de kindertijd om gezien en gehoord te worden. Het leidt vaak tot een hoop narigheid. Verslavingen (roken, drinken, gokken, seks, eten, aandacht), ontrouw, liegen en manipuleren, het zijn veelvoorkomende aspecten van pogingen om de innerlijke leegte te vullen. Zie het als een kind in het lichaam van een volwassene. Als dat kind niet krijgt wat hij of zij wil, dan kun je letterlijk de stampvoetende kleuter waarnemen!
Een volwassene met een drie jarig kind in zich
Laten we duidelijk zijn: narcisme is dus een gezond stuk van de menselijke ontwikkeling. Het kind moet beseffen dat het uniek is om een gezond gevoel van eigenwaarde te ontwikkelen, en van zichzelf te kunnen houden. Maar later moet het kind ook leren dat het niet alleen is, het leert dan de waarde van delen en rekening houden met andermans gevoelens, en het ontwikkelt een empathisch vermogen, en een geweten. Nu kan, naar mijn idee, de mate waarin volwassenen met een narcistisch gedepriveerd innerlijk kind dat opspeelt (dus een kind dat op de leeftijd is blijven steken op het moment dat zijn zelfbesef zich had moeten ontwikkelen) verschillen. Sommige volwassenen hebben narcistische trekjes, anderen zijn echte psychopaten zonder een vorm van geweten. Net als autisme,
is er sprake van een narcistisch spectrum.
Help! Ben ik een narcist?
Nu lees je dit misschien en denk je help! Ik ben ook niet genoeg gezien en gehoord in mijn kindertijd, en misschien geef ik mijn kinderen ook niet genoeg bevestigende boodschappen. Klopt, we hebben allemaal waarschijnlijk een tekort opgelopen – het had altijd meer gemogen, iedereen heeft wel een putje. Gelukkig weten de meeste mensen die tekorten zelf, of in moeilijkere gevallen, met hulp van een therapeut, aan te vullen. Maar wanneer leidt het nu tot een echte stoornis? Welnu, dat zijn diep traumatiserende ervaringen, veelal op jonge leeftijd. Soms groeien kinderen op met een heel strenge, kille, harde omgeving, waarin ze wellicht de indruk ontwikkelen dat ze gehaat worden, of dat ze moeten uitblinken om gezien te worden. Blootstelling aan een narcistische opvoeder helpt ook niet.
Narcisme en bewustzijn
Wat maakt dat de één narcistisch wordt en de ander niet? Dat heeft in mijn ogen met bewustzijnsontwikkeling te maken. De narcist in de ergste vorm is niet in staat om verbinding te maken met de essentie van het mens-zijn en daarmee de verbinding van de rede. Hij staat los van de werkelijkheid, en van zichzelf, van de Ziel die in hem huist. Het narcistisch masker is een ego-masker. Daaronder gaat die grote leegte schuil, die bodemloze put. Te eng om naar te kijken. Daardoor heeft de narcist een laag bewustzijnsniveau, weinig last van gewetenskwesties, kan hij weinig tot geen oprechte emoties ervaren. Er dringt weinig tot hem/haar door, wat soms leidt tot megalomanie, het gevoel dat je als mens grootser bent dan anderen, bijzonderder. Of misschien wel boven de wet verheven.
Tot zover dit eerste deel over narcisme. Roept dit artikel al het één en ander bij je op waar je over zou willen praten, stuur me dan een berichtje. Volgende week deel twee: over narcistisch misbruik in relaties.